Medición no ambiente. Tipos de medidores
O radon é imperceptible e, por tanto, a única forma de saber se nunha vivenda existen niveis
de gas radon que puidesen supoñer risco para a nosa saúde será medindo a súa concentración mediante
procedementos científicos. A medición debe realizala persoal cualificado con base en protocolos
normalizados.
Existen métodos de medición a curto e a longo prazo e, aínda que todos proporcionan medidas
fiables, á hora de realizar esta medición é necesario ter en conta que a emanación do radon está
influenciada por diversos factores (temperatura, humidade, presión etc.). Por este motivo,
recoméndanse medidas a longo prazo que recollan todas estas variables e que poidan determinar coa
maior precisión a súa concentración real.
A continuación, descríbense os métodos máis utilizados e a súa achega, algúns dos cales se
poden utilizar de forma complementaria para obter máis información e permitir un mellor
diagnóstico.
Detectores de trazas para partículas alfa (DTPA)
Os detectores de trazas consisten en pequenos sensores pasivos que se danan tras recibir o
impacto das partículas procedentes da desintegración do radon.
Este tipo de medición permite coñecer a media de concentración da actividade á que nos
atopamos expostos durante un período de tempo (Bq/m
3). Aínda que é un método lento, resulta o máis recomendable para determinar o nivel de
concentración de radon, xa que pola variabilidade de diversos factores a medida tomada en períodos
longos é máis fiable.
O desexable é realizar a medición durante o período dun ano completo para recoller todas as
oscilacións e variables posibles ás que poden estar sometidas as medicións da exposición ao radon.
Desta maneira, a concentración obtida axustarase mellor á concentración media anual. Con todo,
pódense recoller datos en períodos de tempo menor, aínda que convén indicar que é recomendable un
período mínimo de 3 meses para obter datos con certa fiabilidade.
A súa instalación non resulta complexa, trátase dun sistema adecuado para colocar en
distintos espazos da vivenda. Unha vez finalizado o período de exposición, é necesario envialas a
un laboratorio.
O resultado obtense dunha media ponderada no período de exposición, axustada mediante
coeficientes de estacionalidade, xa que deben terse en conta as variacións temporais segundo a
estación climatolóxica do ano na que se realice a medición.
Filtros de carbón activo ou canisters (DCA)
Os filtros de carbón activo son dispositivos compostos por gránulos de carbono que necesitan
absorber o radon ambiental durante 48 h. A análise dos resultados é rápido e pódese dispoñer dos
resultados aproximadamente unhas 4-5 horas despois de finalizar as medidas. Trataríase dunha medida
rápida e de custo moderado.
A información que nos ofrecen estes sensores pasivos é unha imaxe instantánea, resultado da
media de actividade nos dous días que dura a exposición.
Normalmente, o protocolo de medida que se utiliza minimiza a renovación de aire, xa que
resulta necesario reducir a ventilación ao máximo nos locais, co cal axuda a identificar os puntos
de entrada do radon nos edificios.
Este método é recomendable cando resulta necesario saber de forma rápida a que nivel de radon
está exposta a vivenda e tamén a avaliación da eficiencia tras unha actuación de remedio.
Cámaras de ionización ou medidores en continuo
Este tipo de medida dá unha información máis detallada ca os anteriores. Pode dar resultados
en breves períodos de tempo, comprendidos entre 10 minutos e 1 hora, que informan do comportamento
do radon ao longo do día.
Son as medidas que máis información ofrecen, xa que nos achegan os datos da variabilidade ao
longo do día, pero o seu custo é elevado debido ao prezo dos detectores que se empregan e á
necesidade de persoal cualificado para interpretar os resultados.
Pode ser un método aconsellado en lugares onde a súa ocupación está determinada por un
horario, xa que podemos determinar o momento do día de maior concentración de radon.
Os dous primeiros métodos pertencerían á tipoloxía de medidores pasivos, necesitan un período
de tempo máis longo para realizar as medicións e, ademais, é necesario unha posterior análise no
laboratorio. O terceiro, con todo, é un tipo de medidor activo. Estes medidores ofrecen resultados
practicamente no momento.
O recomendable para saber o nivel de concentración anual de radon na vivenda é utilizar os
medidores de trazas e complementalos cos outros métodos para obter información da existencia do
mesmo de xeito mais inmediato, así como para obter información sobre a súa incidencia ao longo do
día ou dun período de tempo.
Outros tipos de medición
Existen outros tipos de medidores que se poden usar no eido doméstico para ter unha
referencia, como medidores compactos ou determinadas aplicacións móbiles, pero que non son tan
fiables como os anteriores.
Medición noutros medios
Como vimos antes, o radon pode chegar á vivenda a través dos materiais de construción ou a
través da auga, aínda que de forma insignificante.
No caso dos materiais de construción, a medición pódese realizar no laboratorio ou sobre o
terreo. As medicións no sitio poden levarse a cabo mediante métodos de acumulación, de fluxo ou
absorción.
E, nos casos nos que se sospeite unha concentración elevada de radon na auga potable, será
conveniente tomar mostras e analizalas nun laboratorio acreditado. En liñas xerais, cando a auga
procede de subministracións de auga superficial non supón un problema. É máis probable que exista
radon na auga cando procede dunha fonte subterránea, tanto se se trata dun pozo privado coma dunha
subministración pública.
Proceso de
medición
Como se avanzou, o radon é imperceptible, motivo polo cal deberemos medir os seus niveis de
concentración para saber se unha determinada vivenda está afectada e ata que punto pode supoñer un
risco para a saúde.
Para iso, poderíase realizar unha primeira medición con medida a curto prazo, como poden ser
os filtros de carbón activo con toma de mostras durante dous días (48 horas), o que permitirá
coñecer de forma rápida e aproximada se a vivenda ten niveis elevados de radon ou non.
Para detectar o nivel de concentración de radon anual dunha forma máis precisa realizaranse
medicións a máis longo prazo con detectores de trazas e tomaranse mostras durante o período máis
longo posible, como mínimo de 3 meses, de acordo ao estipulado no apartado 3.1.2.
Pódense completar as medicións de radon mediante un medidor en continuo, que permitirá
determinar a oscilación de concentración ao longo do período do día, o que nos achegará resultados
que poden axudar a determinar as accións de mitigación que será necesario levar a cabo.
En calquera caso, débense levar a cabo medicións baseadas en protocolos normalizados e con
equipos calibrados para poder garantir a súa precisión.
Recomendacións para realizar a medición
Para a medición da determinación da media anual de concentración de radon no aire dos locais
habitables dun edificio, débense ter en conta as seguintes recomendacións xerais:
Determinación do número de medidores
Os lugares onde se adoitan atopar concentracións máis elevadas son os sotos e as plantas
baixas, debido á súa proximidade ao chan, xa que como vimos o radon é máis denso que o aire. Por
tanto, se a fonte principal de radon procede do terreo, a medición hase de realizar nas estancias
habitables onde se estime que o radon alcanza a súa máxima concentración, en particular nas plantas
baixo rasante e na planta baixa ou primeira planta, dependendo da tipoloxía de vivenda. Ademais, no
caso de edificios en altura, tamén na planta máis alta sobre a rasante.
Aínda que o mínimo determinado de detectores repartidos por cada planta na que se deba tomar
medidas é de 2 para cumprir co protocolo, se é posible recoméndase un número de 3 detectores por se
houbese valores moi dispares entre eles que puidesen dar lugar á incerteza sobre os
resultados.
Situación dos detectores en cada planta
En cada planta en que se vaian colocar os detectores, elixiranse as
estancias máis representativas e nas que a permanencia de persoas sexa a de maior tempo (salóns,
dormitorios etc.), e permanecerán sempre no mesmo lugar.
Recoméndase colocalos a unha altura do chan de entre 50 e 180 cm e
a unha distancia de máis de 30 cm da parede.
Os detectores non se deben poñer no interior de elementos pechados
como armarios, nin próximos a correntes de aire nin a fontes de calor.
Cando resulte necesario colocalos en lugares con humidade elevada
(máis do 70 % de HR), deben cubrirse cunha membrana que os protexa, de forma que esta non interfira
na medida final.
Condicións da vivenda
Durante a exposición á vivenda deberá estar en condicións de uso
normal, seguindo os hábitos de ocupación.
En caso de realizar as probas con filtros de carbón activo ou
canisters, será necesario pechar as xanelas e as portas que dan ao exterior, mesmo 12
horas antes de comezar a proba, e mantelas pechadas o maior tempo posible durante o tempo que se
realice esta. Os sistemas de aire acondicionado e calefacción poden permanecer en uso.
Para os efectos de medir a concentración de radon na vivenda, só se
terán en conta os resultados obtidos nas plantas habitables. Con todo, para realizar un bo
diagnóstico que determine as actuacións de mitigación máis adecuadas convén coñecer os resultados
das plantas en contacto co terreo, aínda que estas non sexan habitables.
Unha vez aplicadas as medidas de mitigación, será recomendable
realizar algunha medición posterior para poder determinar a eficacia destas e comprobar que
realmente se produciu unha redución dos niveis de concentración de radón.
O resultado das mostras obtidas debe calculalo un laboratorio acreditado ou habilitado para
realizar estes ensaios, con obxecto de garantir o procedemento e a calidade dos resultados.
Garantía de calidade das medicións
Co obxecto de garantir a calidade das medicións de concentración de gas radon no interior dos
edificios, os laboratorios que realicen estas medicións deberán estar acreditados de acordo coa
Norma ISO/IEC 17025 pola Entidade Nacional de Acreditación (ENAC), ou ben cumprir os requisitos
esixidos polo Real decreto 410/2010, do 31 de marzo, presentar a declaración responsable como
laboratorio de ensaios para o control de calidade da edificación ante o órgano competente da
comunidade autónoma e estar inscritos no Rexistro de Laboratorios do Código Técnico da Edificación
(CTE).
En Galicia, os laboratorios que cumpran os requisitos esixidos e que queiran inscribirse no
rexistro correspondente (Relaga) deberán presentar unha declaración responsable no Instituto Galego
de Vivenda e Solo (IGVS), de acordo coas instrucións da seguinte ligazón: https:// relaga. xunta.
gal/ rulece/portal/.
Así mesmo, para saber que laboratorios habilitados hai en Galicia, poderase consultar o
citado rexistro.
No CTE, recóllese a información dos rexistros autonómicos cuxos datos se poden consultar na
súa páxina web:
Para obter información sobre os laboratorios acreditados por ENAC para a medición de radon
pódese consultar a páxina web do Consello de Seguridade Nuclear (CSN), a través da seguinte
ligazón:
https://www.csn.es/documents/10182/1010776/Listado+de+laboratorios+acreditados+para+medir+rad%C3%B3n+en+aire+seg%C3%BAn+norma+ISO-IEC+17025%2C+ubicados+en+Espa%C3%B1a+o+con+distribuidores+en+Espa%C3%B1a+-+Octubre+2018
.
Tanto a acreditación como a habilitación dos laboratorios son unha garantía de que estes contan
co persoal e os equipos necesarios, así como, cun protocolo adecuado para a realización destes
ensaios.
Medición noutros países
O tipo e a
duración das medicións varía duns países a outros. Así, mentres en países nórdicos coma Finlandia e
Suecia as medicións se realizan na tempada de uso das calefaccións, que adoita coincidir cos niveis
máis altos de concentración de radon, en Irlanda e no Reino Unido lévanse a cabo ao longo de
períodos de tres meses e aplícanse factores de corrección estacionais, en Italia fanse durante un
ano completo e, nos Estados Unidos, óptase por medicións a curto prazo anteriores á compravenda de
vivendas.
En países coma o Reino Unido, Irlanda ou os Estados Unidos, os niveis do gas condicionan o prezo
dunha vivenda ou dun local e as medicións nos niveis de exposición son unha información solicitada
nas transaccións de compravenda.
